„Wszystkiego, co naprawdę trzeba wiedzieć, nauczyłem się w przedszkolu. Mądrość nie znajdowała się na szczycie wiedzy zdobytej w szkole średniej, ale w przedszkolnej piaskownicy. Właśnie w przedszkolu nauczyłem się, że trzeba postępować uczciwie, odkładać rzeczy na swoje miejsce, myć ręce przed jedzeniem, powiedzieć przepraszam, gdy się kogoś uraziło, prowadzić zrównoważone życie, uczyć się bawić, malować, rysować, śpiewać i tańczyć oraz codziennie pracować.”
Robert Fulghum
Wykształcenie dobrych nawyków u dzieci jest jednym z ważniejszych zadań z jakimi mierzą się rodzice i wychowawcy. Przez nawyk rozumiemy tu działanie doprowadzone do pewnego stopnia doskonałości, wykonywane właściwie szybko. Szczególnie w dzisiejszych czasach wspieranie dzieci w tej kwestii jest bardzo ważne, procentuje w przyszłości i zapobiega późniejszym problemom wychowawczym.
Kluczem do wykształcenia nawyku jest powtarzanie danej czynności.
Powinno być ono stałe, cykliczne i systematyczne.
W przypadku małych dzieci musimy pamiętać o bardzo ważnych etapach:
- instrukcji, jak dziecko powinno daną czynność wykonać właściwie,
- odpowiednio długim treningu,
- poprawianiu, jeśli coś pójdzie nie tak i chwaleniu kiedy się to uda.
Najważniejszymi dla dziecka nawykami do wykształcenia są:
- samodzielne ubieranie się i rozbieranie,
- porządek,
- spanie, czyli nawyk bezkonfliktowego układania się do snu
- jedzenie, czyli nawyk dobrego zachowania się przy stole.
Im szybciej dziecko je opanuje, tym lepiej dla niego, rodziców i innych osób, z którymi styka się na co dzień. Od stopnia opanowania tych czynności zależy samodzielność dziecka. Pamiętajmy, że kształtowanie czynności samoobsługowych powinno rozpocząć się w miarę wcześni. Sam proces trwa przez dłuższy okres czasu i na efekty trzeba trochę poczekać, ale naprawdę warto!
W trzecim roku życia dziecko dostrzega ład i porządek oraz potrafi się z niego cieszyć. Chętnie pomagania i chce towarzyszyć przy sprzątaniu. Pamiętajmy, że nie wolno wyręczać dzieci w pracach porządkowych, nawet wtedy, gdy bardzo nam się spieszy. Korzystajmy z tego i organizujemy wspólne sprzątanie: pokazujemy dziecku, co i jak należy wykonać. Podpowiadajmy następne czynności, okazujmy radość, gdy uda mu się wykonać zadanie i powstrzymujmy się od negatywnych komentarzy jeśli coś pójdzie nie tak.
Spanie, czyli nawyk bezkonfliktowego układania się do snu, to marzenie wszystkich rodziców. Wiele zależy jednak właśnie od nich, od ich nawykowych zachowań. Wieczorne zasypianie będzie łatwiejsze, gdy rodzice zadbają o poczucie bezpieczeństwa dziecka. Warto stworzyć stały schemat zakończenia dnia. Najlepiej jeżeli czynności wykonywane są stale, w tej samej kolejności. Kolacja, mycie, czytanie bajki, przytulenie i dobranoc! I co ważne, o tej samej porze.
Jedzenie czyli nawyk dobrego zachowania się przy stole. Złe nawyki tworzą się wówczas, gdy jedzenie mylone jest z zabawą. Dziecko musi rozumieć, po co usiadło przy stole i czego się od niego oczekuje. Najszybciej uczy się zaś przez obserwację. Rodzic przy stole powinien być wzorem dla dziecka, jak jeść, jak siedzieć, czego wówczas nie robić. Dziecko obserwuje rodziców, a oni jego. W odpowiednim momencie mogą mu podpowiedzieć, jak lepiej i łatwiej można coś zrobić. Jednocześnie trzeba pamiętać, że 3-latek wiele już potrafi.
Dużo zależy od tego, na ile pozwalamy dziecku na samodzielne, choć często niezdarne, wykonywanie czynności samoobsługowych, oraz w jakim stopniu dziecko jest zachęcane do radzenia sobie w sytuacjach życiowych. Pamiętajmy o chwaleniu za dobre zachowanie, bo pochwały są pozytywnym wzmocnieniem przy zapamiętywaniu czynności. Dorosły powinien być przy dziecku i podtrzymywać je w osiągnięciu celu. Zachęcamy, przypominamy, podpowiadamy. Okazujemy radość, gdy dziecko osiągnie cel, gdyż w ten sposób uczy się ono odczuwać zadowolenie z wykonania czynności. Jesteśmy cierpliwi i systematyczni. Dziecko musi wiele razy wykonać daną czynność, nim ją opanuje. Ćwiczenia są konieczne, aby przybrała ona postać nawyku.
Stałe schematy nie istnieją jako cel sam w sobie, są podstawą do kształtowania nawyków. Radość i poczucie bezpieczeństwa małego dziecka w dużym stopniu zależą od tego, jak przewidywalne są codzienne zdarzenia. Powtarzający się rytm dnia pomaga mu zmierzyć się z otaczającym światem, znaleźć w nim swoje miejsce. Stałe schematy to doskonała okazja do ćwiczeń i rozwoju samodzielności. Podstawowe nawyki to początek i fundament do zdobywania dalszych bardziej skomplikowanych nawyków.
Joanna Kicior
Ekspert programowy Instytutu Educare